1. KADERING RICHTLIJN

Deze richtlijn beschrijft de postmortale zorg aan mensen die gestorven zijn aan de novel corona virus ziekte (COVID-19) en is gebaseerd op de huidig beschikbare data. In eerste instantie gaan we uit van overleden patiënten die verzorgd werden op een IC of isolatiekamer in een ziekenhuis. Dit document beschrijft de handelingen voor het inpakken en verplaatsen van het lichaam naar het mortuarium, ontvangst in het mortuarium, afleggen en begrafenis of cremeren.

 

2. VEILIGHEIDSVOORSCHRIFTEN VOOR ZORG / MORTUARIUM MEDEWERKERS

Infectie preventie procedures dienen altijd gevolgd te worden. Hieronder vallen:
 Dragen van werk kleding ( geen persoonlijke kleiding van thuis ).
 Goede hand hygiëne.
 Draag persoonlijke beschermingsmiddelen (PPE ) w.o. vocht resistente schorten met lange mouwen over werk kleding, handschoenen, maskers,            veiligheidsbrillen of gezichtsbeschermer.
 Veilig omgaan met scherpe voorwerpen.
 Desinfecteer de buitenzijde van lijkzak, instrumenten en apparatuur die gebruik zijn op de patiënt.
 Desinfecteer bedden goed.
 Schoonmaak en desinfecteren van ruimten en omgevings oppervlakten.

 

3 LICHAAM VAN DE OVERLEDEN PATIËNT

3.1 INPAKKEN VAN HET LICHAAM OP DE IC / ISOLATIE KAMER / AFDELING DOOR ZORG PERSONEEL

 Pas handhygiëne toe en draag PPE voor het binnen treden van de IC/ (isolatie) kamer van een overleden COVID patiënt.
 Alle tubes, drains en catheters dienen voorzichtig van het lichaam verwijderd te worden.
 Alle punctie openingen of wonden (a.g.v. verwijderen van catheters, drains of tubes of anders) dienen gedesinfecteerd te worden met 70% ethyl alcohol. Hierna worden de openingen gedicht met watten ondergedompeld in 70% ethyl alcohol en afgeplakt met niet doordringbaar materiaal.
 Voorzichtig omgaan met scherpe objecten bijvoorbeeld intraveneuze catheters en ander scherpe voorwerpen. Deze dienen in een speciale container voor scherpe objecten verwijderd te worden.
 De lichaamsopeningen (mond, neusgaten, anus) dichten met watten ondergedompeld in 70 % ethyl alcohol.
 Zet op de lijkkar een schone laken. Leg hier bovenop een geopende lijkzak met de hoeken omgevouwen.
 Leg een schone laken op de geopende lijkzak.
 Trek overledene over op de lijkkar.
 Vouw het laken in de lijkzak dicht.
 Trek de hoeken van de lijkzak weer goed.
 Trek handschoenen uit en draagt weer nieuwe.

 

Richtlijn postmortale zorg COVID-19 Drs. M. Chan 25-03-2020 4

 Leg de flap van de lijkzak rustig over de overledene en rits deze dicht.
 Desinfecteer de buitenzijde van de lijkzak met 70% ethyl alcohol voor het verlaten van IC/ (isolatie) kamer.
 Vouw het laken onder de lijkzak over de lijkzak.
 Plaats de kap / deksel op de lijkkar.
 Desinfecteer de lijkkar met ethyl alcohol 70 % voor het verlaten van de IC/ (isolatie)kamer.
 Trek PPE uit in sluis.
 Indien geen sluis: trek PPE op kamer uit. Pas handhygiëne toe en verlaat de kamer.
 Geen nabestaanden mee tijdens transport naar de plaats van ophaal.
 Draag een schone lijkzak over aan de begrafenis ondernemer voor transport naar het mortuarium.

3.2 TRANSPORT NAAR HET MORTUARIUM

Het mortuarium van het Regionaal Ziekenhuis Wanica (RZW) is voorlopig aangewezen om de lichamen van overleden personen aan COVID-19 infectie op te vangen. Transport naar het RZW zal verricht worden door uitvaart bedrijf MJ Poese. Transport personeel draagt handschoenen bij ontvangst van het lichaam.
 De schone lijkzak wordt met laken ontvangen en overgeplaatst naar het transportblad van de lijkwagen.
 Transport geschied in een lijkwagen waarbij de laad ruimte volledig gescheiden is van de bestuurdersruimte.
 Het lichaam wordt met lijkzak bewaard in een koelcel tussen de 4-6 graden Celsius. Maak de lijkzak genoeg open zodat het lichaam voldoend gekoeld wordt.
 De laad ruimte en transport blad wordt na transport gedesinfecteerd met 70% ethyl alcohol.

 

4 BEGRAVEN OF CREMEREN

Personen die overleden zijn aan COVID-19 infectie dienen zo snel als mogelijk begraven of gecremeerd te worden.

 

4.1 AFLEGGEN

Lijk bewassing volgens rituelen of door een groep personen / nabestaanden is afgeraden. Het afleggen dient uitgevoerd te worden door personeel die getraind is in het gebruik van PPE en het schoonmaken en desinfecteren van ruimten.

 Draag voor aanvang PPE ( werkkleding met hierover vocht bestendige lange mouw short, haarmuts, masker, handschoen, schoenovertrek slofjes)
 Plaats het lichaam met lijkzak op de was tafel.
 Maak de lijkzak rustig open, let op de binnenkant van de flap is besmet.
 Hou vies materiaal en kleding zo veel mogelijk in de lijkzak.
 Rol het lijkzak onder het lichaam en verwijder deze voorzichtig.
 Indien er vocht uit de mond/neus komt, dit wegvegen met een chlooroplossing en direct watten of tissue gebruiken om verder lekkage te stoppen (let     op: materiaal/vocht uit de mond en neus dient als hoog risico beschouwd te worden.
 Leg afval rustig in de afval container. Niet gooien (kans op aerosolvorming).
 Probeer de zorghandelingen tot het minimum te beperken.

 

Richtlijn postmortale zorg COVID-19 Drs. M. Chan 25-03-2020 5

 Voorkom spatten. Water kraan klein open draaien.
 Was het lichaam met een neutrale wasmiddel.
 Manoeuvreer het lichaam zo min mogelijk.
 Schoon instrumentarium, gebruiksartikelen en schone kleding apart houden.
 Indien er materiaal elders gepakt dient te worden, dient er een handschoenwissel met handhygiëne toegepast te worden.
 Droog het lichaam.
 Droog de was tafel.
 Kleed de overledene en verricht haar en gezichtsverzorging.  Plaats de overledene in een kist.

 

4.2 SCHOONMAAK EN DESINFECTIE AFLEG RUIMTE

 Sluit afvalton en waszak
 Leg gebruikt instrumentarium in chloorbak van de sectietafel.
 Trek handschoenen uit, pas hand hygiëne toe.
 Trek schone handschoenen aan.
 Desinfecteer de gesloten tonnen en zakken aan de buitenkant
 Spoel het gebruikte en gedesinfecteerde instrumentarium uit de chloorbak af.
 Desinfecteer de wastafel met een chloor oplossing (0.5% hypochloriet) 5-10 min laten staan. Hierna spoelen met water.
 Desinfecteer de vloer en mogelijk gecontamineerde oppervlakken met een chlooroplossing.
 Desinfecteer koelcelblad, koelcel deur en handle met 70% ethyl alcohol.

 

4.3. CREMATORIUM / BEGRAAFPLAATS

 Personeel van het crematorium/ begraafplaats moet ingelicht geworden omtrent een COVID-19 positieve overledene.
 Personeel dient algemene veiligheidsvoorschriften in acht te nemen (hand hygiëne, gebruik van handschoenen).
 Het tonen van het gelaat is toegestaan, indien deze is afgedekt door een transparante plaat (glas/plastiek)
 Kussen, omhelzen van het lichaam is niet toegestaan.
 Personeel van het crematorium / begraafplaats en nabestaanden dienen hand hygiëne uit te voeren na crematie of begrafenis
 As van de crematie is geen gevaar voor besmetting. Deze mag verzameld worden voor het uitvoeren van rituelen.
 Uitvaart klein houden. Geen grote concentratie van mensen bij crematorium/begraafplaats. Houdt afstand van elkaar 1.5-2 meter.

 

5.LITERATUUR

 PAHO WHO Dead Body Management in the context of the novel coronavirus (COVID-19) interim recommendations, March 18,2020  Bongers J,           Handreiking COVID Mortuarium Erasmus MC  versie 2.0, 25 maart 2020
 Government of India Ministry of Health & Family Welfare , COVID-19 Guidelines on dead body management, 15 march 2020